HAVUZ İLAÇLAMA ve DEZENFEKSİYON
Havuz suyunun dezenfeksiyonu için en yaygın metotlardan biri klor ile dezenfeksiyondur.
Klorla dezenfeksiyon elle veya otomatik makinelerle yapılır.Elle dezenfeksiyon ilk kurulum maliyeti açısından ekonomik olması sebebiyle daha çok küçük ev havuzlarında tercih edilir.Büyük havuzlarda ve profesyonel amaçlı havuzlarda ise kesinlikle otomatik dozajlama sistemi kullanılmalıdır.Her iki dezenfeksiyon metodu da burada izah edilecektir.
Konuyu açıklamadan önce havuz suyunda kullanılacak klor çeşitleri ile dezenfeksiyon öncesi ve kullanım süresince havuz suyunun balansı hakkında da bilgi verilecektir.
1.HAVUZ SUYUNUN BALANSI
Dezenfeksiyonda kullanacağımız klorun havuz suyunda iş yapabilmesi için havuz suyundaki bazı değerlerin uygun olması gerekir.Aksi taktirde boşuna masraf yapmış ve havuz suyunu arzu edilen seviyede dezenfekte edememiş oluruz.Havuz suyunda klorun iş yapabilmesi için suyun pH değeri ile alkalinitesinin uygun değerlerde olması gerekir.
a.Havuz suyunun alkalinite değeri:
İdeal alkalinite değeri 80-120ppm arasındadır.Alkalinitenin 80 ppm altında olması pH değerinin de sürekli düşmesine veya inip çıkarak dalgalanmasına sebep olur.Bu da pH ayarlamasını zorlaştırır.
Alkalinitenin 120ppm üzerinde olması ise pH değerini sürekli yukarıda tutar ve indirmek için çok miktarda asit kullanılmasına sebep olur.120ppm yukarısındaki alkaliniteye sahip sularda eğer kalsiyum hipoklorit (%70 toz klor) kullanıyorsak suda bulanıklık oluşur.
Alkalinite değerlerinin uygun olabilmesi için havuzda şehir şebeke suyu kullanmaya özen göstermeliyiz.Kuyu sularında genellikle çok yüksek alkalinite ölçülür.
b.Havuz suyunun pH değeri
Klorla dezenfeksiyonda havuz suyunun ideal pH değeri 7,2-7,6 arasında olması gerekir.
7,0 altındaki pH değerinde havuz suyu asidik özellik kazanmaya başlar ve klor çok aktif duruma geçerek kısa sürede tükenir.Otomatik dozajlama sisteminde makine sürekli klor pompalar ve tüketim artar.Elle yapılan dozajlamalarda ise sık aralıkla ölçüm yapılmaz ise havuzda klor var zannedilirken klor kısa sürede sıfırlanır.
Suyun pH değerinin ideal değerlerden yukarıda olması özellikle 7,8 değerinin üzerinde olması ise klor aktivitesini azaltacaktır.Yani klor iş yapmayacaktır.
pH DEĞERİ HİPOKLOR ASİT (HOCL) HİPOKLORÜR İYONU ( OCL)
6 %96 %4
6,5 %85 %15
7 %75 %25
7,4 %52 %48
7,5 %48 %52
8 %22 %78
8,5 %10 %90
9 %7 %93
10 %3 %97
11 %0,03 %99,97
+11 %0 %100
Yukarıdaki tabloda görüleceği üzere pH değeri yükseldikçe iş yapacak klor miktarı(Hipoklor asit) azalmaktadır.Örnek verirsek pH değeri 8 olan bir havuza 1kg. klor verdiğimizde sadece %22 oranında iş yapacağından 220gr kadar klor atılmış gibi bir dezenfeksiyon değeri elde edeceğiz.Yani havuza klor attık zannedeceğiz ancak suda mikrop üremeye devam edecektir.Hem insan cildinin ve gözünün zarar görmemesi hem de klor aktivitesi açısından ideal pH değeri 7,2-7,6 arasındadır.
Sonuç olarak havuz suyunun pH değeri ve alkalinitesi uygun olmadığı taktirde klorlama yapmanın faydası yoktur.Öncelikle bu değerlerin (pH 7,2-7,6 arası;alkalinite 80-120 ppm arası) sağlanması gerekir.
2.KLOR ÇEŞİTLERİ
Havuz suyunun klorla dezenfeksiyonu için pratikte kullanılacak klor çeşitleri ve kullanma amaçları şunlardır.
a.Sodyum hipoklorit (NaOcl) SIVI KLOR
En çok kullanılan ve en ucuz klor türüdür.
%10-15 arasında aktif klor içerir.İnorganiktir.
Depolama sorunları vardır.Saklandığı ortamın serin ve karanlık olması gerekir.
Depo ömrü kısadır .2 ay içinde tüketilmelidir.Bu süre zarfında aktif klor miktarı azalarak %5 lere kadar düşebilir.(klor gazı olarak uçar-bidonlarda şişme görülür,kapağı gevşetilerek gaz boşaltılmalıdır)
Saklandığı ortamda asitlerle birlikte muhafaza edilmemelidir.
Metal aksamlara korozif etkisi vardır.
pH değerini yükseltir ve asit sarfiyatını artırır.(12-13 pH değerine sahiptir)
Sıvı olması nedeniyle otomatik dozajlama sistemleri için idealdir.Elle dozajlamada aktif klor oranı tam olarak bilinmediğinden ve zamanla aktif klor oranı düştüğünden hassas dozajlama imkanı yoktur.Tercih edilmemelidir.
Dozajlama enjektörlerinde zamanla kireçlenme yapıp tıkanmalara sebep olur.Sıksık temizlik gerektirir.Bu nedenle besleme hattına asit enjektöründen sonra monte edilmesinde yarar vardır.
Kullanırken gaz maskesi ve eldiven kullanılmalıdır.
100m3 havuz suyunun klor seviyesini 1ppm yapmak için %10 luk sıvı klordan 1kg kullanmak gerekir.
Stabilizatör (siyanürik asit) içermediğinden kapalı havuzlarda kullanılır.Açık havuzlarda güneş ışığında çabuk uçacağından tercih edilmez.
İdeal kullanım alanı otomatik dozaj sistemi olan kapalı havuzlardır.
b.Kalsiyum Hipoklorit Ca(Ocl)2
İnorganik stabilizatörsüz klordur.Toz,granül ve tablet formlarda bulunur.HTH olarak da bilinir.
%65-70 aktif klor içerir,
Depolama ömrü uzundur,depolama esnasında aktif klor oranı değişmez.
pH değeri (11-12) yüksek olduğundan suyun pH değerini yükseltir.
Kalsiyum içerdiğinden dolayı suyun kalsiyum değerini artırır,uzun kullanımda enjektörlerde tıkanma yapabilir.Alkalinite değeri 120ppm üzeri sularda uzun süre kullanımda suda bulanıklık yapabilir.
Genellikle kapalı havuzlarda (stabilizatör içermediği için) tercih edilir.Sağlık standartlarına en uygun klordur.Toz veya granül formları elle dozajlama ve seyreltilmesi halinde otomatik dozajlama makinelerinde de kullanılır.Seyreltme için 100lt klor bidonuna azami 5lt kalsiyum hipoklorit konulması yeterlidir.Çok yoğun seyreltide kalsiyum hipoklorit sıvı klor gibi çabuk uçacaktır.Ayrıca kalsiyum kalıntıları fazlalaşacaktır.Seyreltme esnasında toz kloru çok iyi karıştırıp ayran kıvamına getirmek ve süzerek dozaj bidonuna koymak tıkanmaları önler.Bu esnada mutlaka eldiven ve gaz maskesi kullanınız.
Aktif klor oranının yüksek olması ve siyanürik asit içermemesi nedeniyle şok klorlamada da tercih edilir.Tablet formda olanlar klor dispanserinde veya klorinatörlerde kullanılır.
100m3 havuzda 1ppm serbest klor elde etmek için %70 lik kalsiyum hipokloritten 140 gr kullanmak yeterlidir.
İdeal kullanım alanı elle veya otomatik dozajlı kapalı havuzlar,klor şoklamaları
c.Sodyum Diklorizosiyanürat
Stabilizatörlü (siyanürik asit içerir) organik klor çeşididir.Toz ve granül formdadır.
%55-56 oranında aktif klor içerir.Pahalı bir klor türüdür.
Suda hızlı çözünür.
Depolama ömrü uzundur, pH değeri nötr olduğundan suyun pH değerini değiştirmez.
Klorun güneşte etkisinin azalmasını önlemek amacıyla içine stabilizatör eklenmiştir.Dolayısıyla açık havuzlar içindir.
Kapalı havuzlarda kesinlikle kullanılmaz.Açık havuzlarda bir süre kullanılır.Stabilizatörün yükselmeye başlamasıyla inorganik klorlara dönülmelidir.
Kullanım süresince her gün sudaki siyanürik asit miktarı ölçülmelidir.Stabilizasyon için (klorun güneş ışınlarından korunması) havuz suyunda 20-30ppm arası siyanürik asit idealdir.Daha yüksek oranlardaki stabilizatör aktif klor miktarını düşürmeye başlar.Stabilizatör (siyanürik asit) seviyesi 100 ppm üzerine çıktığında suda klor kilitlenmesi denilen olaya sebep olur.Yani ne kadar klor atarsanız atın klor iş yapmaz ve suda mikrop ürer.Böyle durumda suyu büyük oranlarda ,100 ppm üzerinde ise tamamen yenilemek gerekir.Taze su alındıkça siyanürik asit oranı düşer.( Stabilizatör oranını %10 düşürmek için havuz suyunun %10 miktarında yenilenmesi gerekir.)
Siyanürik asit klor ilişkisi aşağıdadır
.Siyanürik asit konsantrasyonunun 30 mg/l olduğu durumda örneğin; toplam mevcut olan klor içindeki serbest klor oranı %45‘tir. Siyanür asit konsantrasyonu 70 mg/l olduğunda ise sadece % 28 civarındadır. Bu oranlar aşağıda çizelgede normal su şartları için verilmiştir.
Siyanürik asit konsantrasyonu 0
mg/l 5
mg/l 10
mg/l 20
mg/l 30
mg/l 50
mg/l 70
mg/l 90
mg/l 100
mg/l 130
mg/l
Serbest Klorun toplam mevcut klora oranı (yaklaşık)
%100
%73
%61
%52
%45
%33
%28
%14
%12
%10
Diklor izosiyanürat şoklamada kullanılmaz,kullanıldığı taktirde suda aşırı miktarda siyanürik asit biriktirir.(1 kg diklor isosiyanurat 100m3 havuz suyundaki siyanürik asiti yaklaşık 5 ppm artırır )
Genelde elle kullanım için çok uygundur. Otomatik dozaj ünitelerinde kullanmak için oldukça iyi eritilmelidir. 100lt dozaj bidonu için 15-20 kg diklor izosiyanürat eritilerek süzüldükten sonra bidona boşaltılır.Bidonun kalanı su ile tamamlanır.Bu işlem esnasında mutlaka eldiven ve maske kullanılmalıdır.
100m3 havuz suyunda 1ppm klor seviyesi elde etmek için %55 diklorizosiyanurattan 178gr kullanmak gerekir
İdeal kullanım alanı elle veya otomatik dozajlı açık havuzlarda kısa süreli olarak,inorganik klorlarla değişimli olarak kullanılmalıdır.
d.Triklor isosiyanurik asit
Stabilizatörlü (siyanürik asit içerir) organik klor çeşididir.Toz ve granül ve tablet formdadır.
% 90 oranında aktif klor içerir.Pahalı bir klor türüdür
Suda yavaş çözünür
Tablet formları dispenser ve klorinatörle kullanım içindir.
%56 lık diklor isosiyanürata göre daha az stabilizatör içerir.
Depolama ömrü uzundur.
pH değeri 2-3 arasında olduğundan uzun kullanımda suyun pH değerini bir miktar düşürebilir.
Açık havuzlarda kullanımı uygundur.Havuz suyu ilk doldurulduğunda ilk şoklamada da kullanılabilir.
100m3 havuz suyunda 1 ppm klor seviyesi elde etmek için 110 gr kullanılır.
Otomatik dozaj ünitelerinin dozaj bidonlarında toz formu iyice eritilerek ve süzüldükten sonra kullanılır.Bu işlem esnasında eldiven ve gaz maskesi kullanmak gerekir.100 lt dozaj bidonuna 10kg triklor eriterek koymak yeterlidir.Kalan kısma su eklenir.
İdeal kullanım alanı elle veya otomatik dozajlı açık havuzlarda kısa süreli olarak,inorganik klorlarla değişimli olarak kullanılmalıdır.Açık havuz ilk şoklamasında da kullanılabilir.
Tablet formları suda yavaş çözünme özelliği nedeniyle kış kapaması uygulanan veya bir müddet kullanılmayacak açık havuzlarda dispenser içinde kullanılır.Skimmer sepetlerinde kulanmamak gerekir.
3.ELLE KLORLAMA
Ekonomik nedenlerle küçük ev havuzlarında otomatik dozajlama sistemi kurulmayabilir.Bu nedenle başta dezenfeksiyon (klorlama) olmak üzere havuzun tüm kimyasal ihtiyacı elle karşılanır.Burada sadece klorlamadan bahsedeceğiz.
Elle klorlama yapmak için bazı tedbirler almak gerekir.Öncelikle toz/granül formdaki kloru eritmek için bir kap ( 18lt standart plastik su kovası) ayırmamız ve bu kabı sadece bu amaçla kullanmamız gerekir.Çünkü değişik kimyasalların karışımı bazı tehlikeli kimyasal reaksiyonlara sebep olabilir.
İşleme başlamadan önce bir iş tulumu,kimyasallara dayanıklı eldiven ve gaz maskesi bulundurmakta ve işlemi açık havada yapmakta yarar vardır.Koruyucu giysileri giydikten sonra 100m3 havuz suyu için 1 ppm klor seviyesi elde etmek amacıyla (%56 diklor) toz klordan 180 gr. (gramajlara dikkat etmek ve bu amaçla satılan özel ölçekleri kullanmak faydalıdır,asla göz kararı kimyasal kullanmayınız.) alarak önceden en az 2/3 oranında su doldurulmuş kovaya klor dökülür.Bu esnada rüzgar yönüne dikkat edin,aksi taktirde uçuşan toz klor gözünüze gelebilir.Asla kimyasalı önce koyup üzerine su dökmeyiniz..
Bir ahşap veya plastik karıştırıcı ile iyice eriyene kadar karuştırınız.Eritmeden atılan kimyasallar özellikle liner kaplamalı (plastik) havuzlarda ciddi sorunlar yaratır.Daha sonra yine rüzgar yönüne dikkat ederek; kenardan havuzun etrafında dolaşarak tüm havuza eşit miktarda dökünüz.Bu esnada havuz pompanız çalışıyor olmalıdır.
Klor güneş ışığından çabuk etkilendiği ve çabuk uçtuğu için klorlama işlemini güneş ışığının olmadığı akşam veya sabah erken saatlerde yapmanız gerekir.Çünkü aktif klorun en az 30dk süre ile havuz suyunda kalması mikropları öldürmesi bakımından önemlidir. Klorlama yaptıktan 2 saat sonra serbest klor ölçümü yapınız.
Kloru orijinal kutusunda,ağzı daima kapalı,kuru serin ve karanlık bir ortamda ve asitlerden ayrı bir yerde saklayınız.
Elle kimyasal kontrolu zor bir işlemdir.Doğru ve zamanında yapabilmek için kaliteli bir ölçü cihazı ile günde 3 kere serbest klor,pH ve bağlı klor ölçümü yapmak ve açık havuzlarda 1-3 ppm ( ev havuzlarında 1,5 ppm ideal) kapalı havuzlarda ise 1-1,5 ppm serbest klor değerini takip edebilmek önemlidir.Stabilizatörlü klor kullanan açık havuzlarda ise her gün siyanürik asit miktarını ölçmemiz gerekir.Siyanürik asitin 30 ppm üzerine çıkmamasına dikkat etmek bunu aşarsa havuza taze su almak gerekir.
4.KLORİNATÖR VE DİSPENSER KULLANIMI
Klorinatör yarı otomatik bir klorlama cihazıdır.Çalışma prensibi çok basittir.50 m3 hacmi geçmeyen küçük havuzlarda uygulanır.Havuz makine dairesinde basma hattına bağlanan bir plastik aparattır.İçine tablet klor konulur.Havuz suyu filtreden geçtikten sonra klorinatörün içinden geçer ve ıslanan tablet klordaki kloru alarak havuza gider.Çıkıştaki bir musluk vasıtasıyla klor çıkışı ayarlanabilir.Ancak sürekli kontrol ve ölçümle klor değeri sabit tutulmaya çalışılır.Çok hassas ayar yapılamaz.Havuza sürekli olarak klorlama yapar.Klorun bitip bitmediği zamanla klorinatör kapağının açılması ile görülür.Bu esnada kapağın açılması ciddi problem olup açıldığında çok miktarda ve tehlikeli klor gazı çıkışı olur.Maskesiz kullanılması tehlikelidir.Havuzun kullanılmadığı zamanlarda içinde klor tableti bırakılmamalıdır.Sonuç olarak pratik ve sağlıklı bir sistem değildir.
Dispenserler içi boş, yüzen küçük plastik şamandıralardır.Ekonomik fiyatlardadır.Özellikle tatile gidildiğinde veya kış kapamalarında kullanım dışı olan havuzların yosunlanmaması için içlerine 2-3 adet tablet klor konularak;havuzun büyüklüğüne göre 3-4 adet havuz yüzeyine bırakılır.Bu dispenserler rüzgara göre havuz içinde kendiliğinden gezerek içindeki tablet klorların erimesi sonucu suya klor bırakırlar.Havuz boş olduğundan fazla miktar klor bırakmalarının mahzuru yoktur.Altlarındaki ızgara deliklerinden ayar yapma imkanı vardır.
Klorinatör ve dispenserlerde sadece tablet klor kullanılır.
5.OTOMATİK DOZAJLAMA SİSTEMLERİ
İdeal kimyasal dozlaması otomatik sistemlerle yapılanlardır. Pahalı sistemler olmakla birlikte kullanıcı için büyük rahatlık ve sağlıklı bir havuz suyu için vazgeçilmezdir.Havuz hacmi büyüdükçe sistem gereksinimi artar.Profesyonel havuzlarda mecburidir.
Tek bir kimyasal dozajlayan pompalardan,havuz için gerekli tüm kimyasalları dozajlayan sistemlere kadar onlarca çeşidi vardır.En çok kullanılanları klor ve pH ayarlayıcı dozajlayan standart sistemlerdir.
Standart sistemlerde pH ölçümü için bir pH elektrodu ile klor için ORP ölçen elektrod veya direk ppm olarak serbest klor değerini ölçen elektrod modelleri vardır.Bu sistemlerde elektrodlar vasıtasıyla havuzun pH ve serbest klor değerleri anlık olarak ölçüldükten sonra varsa ihtiyaç kadar kimyasal yine sistem tarafından havuza pompalanır.Bu sistemlerde de havuzun kimyasal değerlerinin günlük ölçümleri mutlaka yapılarak sistemin ölçtüğü değerlerle karşılaştırılmalı ve gerekirse elektrodların kalibrasyon ayarları yapılmalıdır.
Sistemin dozaj bidonları sık sık kontrol edilerek boşalmadan önce kimyasalları tamamlanmalıdır.